Người phụ nữ hiện thân của tự do
Ngày 16/7, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron xác nhận sự ra đi của nữ diễn viên, ca sĩ, người mẫu, nhà hoạt động xã hội kiêm biểu tượng thời trang thế giới Jane Birkin. Ông Tổng thống gọi bà là "hiện thân của tự do".
Sinh năm 1946, Jane Birkin là người Anh, có cha là David Birkin, trung úy chỉ huy Hải quân Hoàng gia và mẹ là Judy Campbell, một nữ diễn viên sân khấu kiêm ca sĩ người Anh. Birkin theo đuổi diễn xuất từ sớm. 20 tuổi, bà có các bộ phim đầu tay như "Blowup", "Kaleidoscope"...
Hình ảnh Jane Birkin thập niên 1970 (Ảnh: Getty Images)
Tuy nhiên, chưa đạt được thành công nổi bật nào, Jane Birkin đã kết hôn và ly hôn chỉ trong vòng 3 năm với nhà soạn nhạc John Barry.
Năm 1968, ở tuổi 22, bà mang theo cô con gái nhỏ sang Pháp, chạy trốn cuộc hôn nhân thất bại. Một nữ diễn viên trẻ tuổi chưa có thành tựu, một bà mẹ đơn thân, một chữ tiếng Pháp không biết, đã vượt qua mọi định kiến và rào cản để xây dựng sự nghiệp rực rỡ tại kinh đô ánh sáng chỉ ít năm sau đó.
Jane Birkin, cho đến tận khi mắc đột quỵ cách đây 2 năm cùng với tai nạn gãy xương bả vai ở tuổi 74, mới chịu dừng lao động và cống hiến cho nghệ thuật.
Bộ phim giúp Jane Birkin ra mắt công chúng Pháp thành công là "Slogan". Đó cũng là bộ phim se duyên bà với nhà soạn nhạc lừng danh Serge Gainsbourg, người đồng thời là ca sĩ, diễn viên, đạo diễn, họa sĩ, nhà biên kịch và tiểu thuyết gia.
Sự kết hợp giữa Jane Birkin và Serge Gainsbourg tạo ra một sự nghiệp đôi rực rỡ trong suốt thập niên 70. Song, thành công của Birkin không nhờ Gainsbourg, dù thực tế bà được biết đến từ mối quan hệ với nam nghệ sĩ này.
Birkin có thể lựa chọn làm một "nàng thơ" của riêng người tình tài hoa và ngạo mạn, có thể chọn an phận với những ca khúc đình đám của anh là đủ để sống trong sung túc và hào quang. Nhưng Birkin chưa bao giờ chấp nhận như vậy.
Jane Birkin tại Pháp năm 18 tuổi (Ảnh: Getty Images)
Năm 1969, năm mà "Slogan" ra mắt, Birkin có một vai phụ trong bộ phim kinh dị "La Piscine" của Jacques Deray. Phim do cặp đôi tiên đồng ngọc nữ màn ảnh Pháp khi đó là Alain Delon và Romy Schneider đóng chính.
Birkin xuất hiện trong phim như một bình hoa di động với vẻ ngoài nhỏ nhắn, duyên dáng và giọng nói dễ thương. Bà làm tròn vai của mình, một cách chuyên nghiệp, không quan tâm chuyện chính - phụ, lớn - nhỏ.
Suốt nửa đầu thập niên 70, Birkin sẵn sàng nhận những vai diễn phụ mang tính điểm trang như thế, từ "La Moutarde Me Monte au Nez!" (1974) đến "La Course à l'Échalote" (1975). Gần 10 năm đặt chân tới Pháp, tới năm 1976, Birkin mới có vai chính đầu tiên trong "Je T'Aime Moi Non Plus" trong vai một cô hầu bàn ái nam ái nữ có mối quan hệ phức tạp với một người đồng tính nam do Joe Dallesandro thủ vai.
Bộ phim do Serge Gainsbourg viết kịch bản, khai phá tất cả những gì táo bạo nhất, độc đáo nhất trong lối diễn của Birkin.
4 năm sau "Je T'Aime Moi Non Plus", Jane Birkin chia tay Serge Gainsbourg. Sự tan vỡ này lại mở ra một bước ngoặt mới trong sự nghiệp của bà. Năm 1984, Birkin đóng vai chính trong "La Pirate" của nhà làm phim Jacques Doillon. Phim mang về đề cử Giải César đầu tiên cho Birkin, đồng thời nối duyên bà với Doillon.
Cũng trong thập niên 80, tên tuổi Birkin rực sáng với "Jane B. par Agnès V." (1988). Birkin duy trì song song cả ca hát và diễn xuất, đồng thời thử sức với viết kịch bản phim và làm đạo diễn. Bà đóng thêm gần 60 bộ phim điện ảnh nữa, trong đó, bộ phim gần nhất bà đóng vai chính mình ở tuổi 74 mang tên "Jane by Charlotte", ra mắt tại Cannes năm 2021.
Sự nghiệp điện ảnh của bà là một chuỗi những cú rẽ đột ngột, được dẫn dắt bởi tính ưa mạo hiểm, trí tuệ mẫn tiệp và tinh thần khai phóng.
Với âm nhạc, Jane Birkin phát hành 14 album phòng thu. Album cuối cùng của bà được thực hiện ở tuổi 74 mang tên "Oh! Pardon tu dormais…", gồm các bài hát do chính bà viết bằng tiếng Anh.
Birkin chưa bao giờ là một ca sĩ "bom tấn" nhưng duy trì một lượng người hâm mộ trung thành trên toàn thế giới. Giọng hát của bà mang đến những rung cảm sâu sắc nhờ một vẻ đẹp tự nhiên, không kiểu cách, một phong thái tự do, lãnh đạm và thăm thẳm u sầu.
Jane Birkin xách chiếc giỏ mây đan gắn liền với cô trong gần 10 năm (Ảnh: Getty Images)
Jane Birkin chỉ tạm dừng hoạt động nghệ thuật vì vấn đề về sức khỏe trong hai năm qua. Năm 2023, bà lẽ ra đã trở lại sân khấu vào tháng 3 nếu như không gặp tai nạn gãy xương bả vai. Bà hứa với người hâm mộ sẽ tái ngộ họ vào mùa thu năm nay.
Nhưng công chúng đã không còn được nghe trực tiếp giọng hát thanh tao, dịu ngọt của Birkin một lần nữa khi bà lặng lẽ ra đi ở nhà riêng vào tối chủ nhật, 16/7, khép lại một hành trình nghệ thuật đầy đam mê, hồn nhiên nhưng cũng đầy mạnh mẽ, gan dạ, dám phá bỏ những quy ước, luật lệ và định kiến để tạo nên dấu ấn của riêng mình.
Để có một chỗ đứng vững chắc tại Pháp, nơi mà nền điện ảnh nói riêng và nghệ thuật nói chung thường xuyên va chạm với Anh, Jane Birkin không những không cố gắng để hòa hợp mà còn giữ nguyên giọng Anh của mình khi nói, khi hát và khi diễn.
Chất giọng Anh của cô khi nói tiếng Pháp đã tạo ra một thứ tiếng Pháp quyến rũ mà truyền thông nước này gọi là tiếng "Birkin-ese".
Thứ tiếng "Birkin-ese" ấy cùng với tầm ảnh hưởng mạnh mẽ của Birkin trong điện ảnh, âm nhạc và thời trang đã trở thành cầu nối ngoại giao kéo hai nền văn hóa Anh - Pháp lại gần nhau hơn và hòa hảo với nhau hơn.
Phong cách tốt nhất bắt nguồn từ thái độ
Những giờ qua, cái tên Jane Birkin được nhắc đến nhiều nhất với chiếc túi xách Hermès sang trọng mang tên mình, đúng như bà từng dự đoán cách đây nhiều năm. Nhưng chắc chắn, tầm ảnh hưởng của Birkin lớn hơn nhiều một chiếc túi xách, và sâu hơn nhiều một danh xưng "biểu tượng thời trang".
Jane Birkin ra đi vào đúng thời điểm mà thời trang Y2K lấy cảm hứng về sự phóng túng của thập niên 70 đang trở lại. Các cô gái ngày nay đang mặc đúng những món đồ mà Jane Birkin đã từng khởi xướng và tạo nên phong cách 50 năm trước.
Jane Birkin năm 1974 (Ảnh: Getty Images)
Những chiếc áo thun hở bụng táo bạo, quần jeans ống loe cạp cao, giày thể thao hay giày balletcore, tất dài quá gối, chiếc váy móc với những bông hoa cúc nên thơ, áo ba lỗ kẻ sọc và mái tóc để tự nhiên với phần mái cắt ngắn trên lông mày.
Jane Birkin được xem là điển hình của phong cách thời trang "French Girl": trẻ trung, quyến rũ nhưng không kém phần thanh lịch. Nhưng thực chất, cái tạo nên chất "French Girl" của Birkin lại là một vẻ bụi bặm, phóng túng, phiêu lưu kiểu Anh khi pha trộn với mật mã cổ điển kiểu Pháp. Điều đáng nói là, trong suốt cuộc đời, Birkin chưa bao giờ cố gắng để tạo ra phong cách đó.
Cũng như việc chưa bao giờ cố gắng nói tiếng Pháp theo kiểu Pháp, Birkin mặc đồ theo sở thích cá nhân. Bà chủ trương một lối ăn mặc dựa trên sự thoải mái, tự nhiên, không trang điểm, không dùng phụ kiện sang trọng, cầu kỳ. Bà không mặc áo lot, không mặc corset siết eo, không uốn tóc.
Chiếc túi bà thường dùng đi dùng lại là một sản phẩm mây đan có hình dáng giống chiếc giỏ đi chợ, thứ đủ rộng để mang theo mọi món đồ cần dùng, bao gồm cả chìa khóa nhà. Trong khi những phụ nữ thượng lưu và minh tinh màn bạc thời đó dùng loại túi hộp nhỏ xíu mang tính trang trí kiểu cách quý tộc được khởi xướng bởi ngôi sao điện ảnh Grace Kelly.
Hình ảnh Jane Birkin thập niên 80 (Ảnh: Getty Images)
Birkin từng thừa nhận, bà cũng muốn trở thành một người gọn gàng và đeo một chiếc Kelly sang chảnh. Nhưng giữa việc trở nên sang chảnh và việc cần đủ đồ mang theo, bà đã chọn vế hai.
Chính chiếc giỏ cồng kềnh và những thứ đầy ắp trong đó đã thu hút sự chú ý của Jean-Louis Dumas, giám đốc điều hành của Hermès, khi gặp Jane Birkin trên chuyến bay từ Paris đến London. Ông muốn tạo ra một chiếc túi đủ rộng cho tất cả đồ đạc của Birkin và phác thảo nó lên vỏ chiếc túi nôn trên máy bay để đưa cô xem.
Túi Hermès Birkin ra đời từ đó. Và sau 40 năm, nó vẫn là món đồ mà từ các đệ nhất phu nhân đến nghệ sĩ, doanh nhân thành đạt đều mong muốn được sở hữu.
Jane Birkin trở thành một biểu tượng thời trang theo cách không chủ đích như vậy. Nhan sắc nào rồi cũng đến ngày tàn lụi, xu hướng nào rồi cũng đến lúc lạc mốt, nhưng phẩm chất và phong cách thì không.
Jane Birkin vẫn làm người mẫu đến ngoài 60 tuổi. Không phải vì bà giữ được nhan sắc bền bỉ, mà phong cách của bà luôn truyền cảm hứng mạnh mẽ cho giới sáng tạo cũng như phụ nữ toàn cầu.
Phong cách ấy truyền đi thông điệp về khai phóng và tự do. Không có khuôn mẫu nào đối với phụ nữ. Không có chuẩn nào của cái đẹp. Phụ nữ không cần phải đẹp theo chuẩn của số đông nếu bạn không muốn. Người phụ nữ đẹp nhất khi thoải mái, tự tin và được sống đúng với những giá trị của riêng mình.
Hơn thế, Birkin đã chứng minh rằng, tuổi thọ sự nghiệp của một phụ nữ cũng không bị quy định bởi tuổi tác hay nhan sắc, ngay cả trong lĩnh vực ngoại hình là yếu tố được đặt lên hàng đầu. Tỷ lệ cơ thể, các số đo, những đường cong sẽ biến dạng theo thời gian, chỉ có phong cách là mỗi ngày lại được bồi đắp thêm bằng hiểu biết và trải nghiệm.
Tờ New York Times nhận định, Jane Birkin khiến những điều đơn giản trở nên sang trọng bởi bà đã nhất mực trung thành cả cuộc đời với một thái độ sống tự do, tin tưởng vào chính mình và đứng bên ngoài những quy chuẩn, trào lưu.
Jane Birkin thập niên 80 (Ảnh: Getty Images)
"Phong cách tốt nhất bắt nguồn từ thái độ", đó là điều người ta nói về Jane Birkin. Phong cách hay sự sang trọng hoàn toàn không phải nhờ chiếc túi xách giá lên đến 3 tỷ đồng.
