Trong giai đoạn 2016-2021, BHXH có thêm hơn 4,2 triệu lao động tham gia nhưng cũng có hơn 4 triệu người rút khỏi hệ thống. Con số này cho thấy tỷ lệ rút BHXH một lần quá cao so với số phát triển mới, không đảm bảo mục tiêu mở rộng được hệ thống an sinh bền vững.
Rút bảo hiểm một lần không chỉ khiến hệ thống an sinh chậm phát triển mà còn là thiệt thòi rất lớn cho người lao động (NLĐ). Thiệt thòi lớn nhất và dễ thấy nhất với NLĐ là số tiền lĩnh BHXH một lần là rất nhỏ so với số tiền được nhận hàng tháng khi chờ đến tuổi hưu trí.
Theo quy định hiện hành, mỗi tháng, NLĐ đóng BHXH bằng 8% mức lương cơ bản, người sử dụng lao động đóng 14%, tổng cộng là 22%. Như vậy, mỗi năm NLĐ đóng BHXH bằng 2,64 tháng lương cơ bản.
Khi rút BHXH một lần, NLĐ chỉ được nhận số tiền tương ứng 1,5 tháng lương cho những năm đóng BHXH trước năm 2014 và 2 tháng lương cho những năm đóng BHXH từ năm 2014 trở đi. Chỉ tính về số tiền đóng - hưởng đã thấy thiệt thòi rõ ràng khi rút BHXH một lần (mỗi năm mất 0,64-1,14 tháng lương).
Người lao động thiệt hại lớn khi rút BHXH một lần, nhất là lao động nữ (Ảnh minh họa: Khánh Hồng).
BHXH Việt Nam đã có bảng giả định so sánh thể hiện rất rõ lợi ích của chế độ hưu trí so với rút BHXH một lần.
Trong bảng này, BHXH nêu trường hợp một người có đủ 20 năm đóng BHXH (từ 2001-2020) với mức lương bình quân đóng BHXH là 6 triệu đồng (giả định chưa tính đến tác động của các yếu tố lạm phát, tốc độ tăng lương, tỷ lệ điều chỉnh mức lương hưu, lãi suất đầu tư quỹ BHXH…).
Giả sử NLĐ đủ điều kiện và rút BHXH một lần vào năm 2022 thì số tiền họ sẽ được lĩnh là 1,5 tháng lương mỗi năm cho 13 năm đóng BHXH trước năm 2014 (1,5 x 6 triệu x 13 năm = 117 triệu đồng) và 2 tháng lương mỗi năm cho 7 năm đóng BHXH từ năm 2014 trở đi (2 x 6 triệu x 7 năm = 84 triệu đồng).
Như vậy, tổng cộng số tiền NLĐ được nhận khi rút BHXH một lần là 201 triệu đồng (NLĐ nam và nữ có mức hưởng như nhau khi rút BHXH một lần).
Trong khi đó, với cùng điều kiện đóng BHXH trên, nếu NLĐ đủ điều kiện hưởng lương hưu vào năm 2022 thì số tiền họ được nhận sẽ lớn hơn rất nhiều, đặc biệt là lao động nữ.
Tiền lương hưu nhận được gấp đôi tiền rút bảo hiểm với nam
Chuyển sang phép tính lương hưu, cũng với những thông tin giả định về thời gian đóng, mức đóng BHXH như trên, năm 2022, lao động nam đủ tuổi nghỉ hưu, tức là 60 tuổi 6 tháng. Chỉ tính với mức tuổi thọ trung bình của nam giới hiện nay là 71 tuổi thì người này sẽ được hưởng lương hưu khoảng 11 năm (tạm tính là 132 tháng).
Vì chỉ đóng BHXH 20 năm (thời gian tối thiểu theo quy định) nên lương hưu người này được hưởng là 45% tiền lương tháng đóng BHXH, tức khoảng 2,7 triệu đồng/tháng (45% x 6 triệu đồng). Vậy tổng tiền lương hưu NLĐ nam nhận được trong 11 năm hưởng lương hưu là 356,4 triệu đồng, gấp hơn 1,8 lần so với khoản lĩnh bảo hiểm một lần.
Ngoài ra, NLĐ nam còn được mua thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) miễn phí trong 132 tháng hưu trí với số tiền là 16.038.000 đồng (132 tháng x 4,5% lương hưu).
Khi mất, NLĐ nam được nhận trợ cấp mai táng là 10 tháng lương cơ sở. Hiện lương cơ sở là 1,49 triệu đồng/tháng, trợ cấp mai táng họ được nhận là 14,9 triệu đồng. Từ ngày 1/7/2023, mức lương cơ sở tăng lên 1,8 triệu đồng/tháng, trợ cấp mai táng họ được nhận là 18 triệu đồng. Mức trợ cấp này sẽ điều chỉnh theo mức tăng của lương cơ sở.
Trợ cấp tuất một lần tối thiểu người này được nhận là 8,1 triệu đồng (tức 3 tháng lương hưu trước khi chết).
Như vậy, tổng số tiền mà NLĐ nam hưởng lương hưu sẽ được lãnh từ BHXH là 395.438.000 đồng, gấp đôi người lựa chọn rút BHXH một lần trong cùng điều kiện.
Tiền lương hưu gấp 4 tiền rút bảo hiểm với nữ
Với lao động nữ, năm 2022 đủ tuổi hưu nghĩa là 55 tuổi 8 tháng. Tính trên tuổi thọ trung bình của nữ giới hiện là 76,3 tuổi thì người này sẽ được hưởng lương hưu khoảng 20 năm (tạm tính là 240 tháng).
Với thời gian đóng BHXH 20 năm, mức hưởng lương hưu của người này bằng 55% tiền lương tháng đóng BHXH, tức khoảng 3,3 triệu đồng/tháng (55% x 6 triệu đồng). Vậy tổng tiền lương hưu lao động nữ nhận được trong 20 năm hưởng lương hưu là 792 triệu đồng.
Ngoài ra, NLĐ nữ còn được mua thẻ BHYT miễn phí trong 240 tháng hưu trí với số tiền là 35.640.000 đồng (240 tháng x 4,5% lương hưu).
Khi mất, NLĐ nữ được nhận trợ cấp mai táng là 10 tháng lương cơ sở, giống như nam.
Thêm nữa, trợ cấp tuất một lần tối thiểu NLĐ nữ được nhận là 9,9 triệu đồng (3 tháng lương hưu trước khi chết).
Như vậy, tổng số tiền mà lao động nữ hưởng lương hưu sẽ được lãnh từ BHXH là hơn 852 triệu đồng, gấp 4 lần người lựa chọn rút BHXH một lần trong cùng điều kiện (201 triệu, như tính toán ở trên). Vậy, rút BHXH một lần trong trường hợp này sẽ bị thiệt hơn 650 triệu đồng.
Ngoài thiệt thòi tài chính như phân tích ở trên, NLĐ rút BHXH một lần còn mất nhiều chế độ BHXH khác so với người chờ lãnh lương hưu như: mất cơ hội được cấp thẻ BHYT miễn phí với mức hưởng 95% chi phí khám chữa bệnh trong suốt thời gian hưởng lương hưu; thân nhân không được hưởng trợ cấp mai táng và trợ cấp tuất nếu người đã nhận BHXH một lần không may qua đời…
Do đó, người rút BHXH một lần không chỉ đối mặt với tình trạng không có lương hưu hằng tháng để trang trải cuộc sống khi về già và phải sống phụ thuộc vào con cái hoặc người thân khi không còn khả năng lao động. Họ còn phải chấp nhận chi trả nhiều tiền cho các dịch vụ y tế, mai táng… rất tốn kém mà đáng ra họ sẽ được hỗ trợ khi chờ lãnh lương hưu.
Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đang dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi, trong đó có nghiên cứu bổ sung quy định theo hướng khuyến khích NLĐ bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần. NLĐ, người dân quan tâm đến chính sách này có thể đóng góp ý kiến TẠI ĐÂY.
